تاریخچه شیشه

بسیاری از روایت ها در مورد تاریخ شیشه، به داستانی افسانه ای گره خورده است که توسط آقای پلینی(مورخ روم باستان) در کتاب “تاریخ طبیعی” بازگو شده است. افسانه ای که وی عنوان می کند به این ترتیب است که شیشه به صورت کاملا تصادفی در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح توسط ملوانانی از فنیقیه ساخته شد. به روایت او، ملوانان اجاق های پخت و پز خود را بر روی بلوک های سودا که جزیی از محموله کشتی بود، در ساحل قرار دادند و در زیر آن آتش روشن کردند. هنگام صبح، گرمای آتش، مخلوط شن و ماسه را ذوب کرده بود و جرم حاصل از آن سرد شده و به شکل شیشه در آمده بود. امروزه، با این حال، تصور می شود که روایت پلینی از نظر علمی قابل اعتماد نیست.

کتاب “تاریخ طبیعی” ویرایش ۱۶۶۹ اثر پلینی

پلینی (۷۹-۲۳ میلادی). طبیعت شناس ایتالیایی (رومی)

اولین شیشه شناخته شده انسان، در شکل مهرهای مصری مربوط به سالهای ۲۷۵۰ تا ۲۶۲۵ قبل از میلاد است. صنعتگران این مهرها را با پیچاندن یک رشته نازک از شیشه ای مذاب در اطراف یک هسته خاکستری قابل جابجایی ساخته اند. این شیشه ها شفاف و بسیار ارزشمند هستند. کتاب “داستان جاسوسی” ژان لافون می گوید که چگونه در صحرای غربی پالمیرا در سال ۱۹۳۷، دیوید شولمبرگر، مدیر حفاری، ۱۱۵ قطعه شیشه رنگی را کشف کرد. این قطعات دارای رنگ های متنوعی بودند.

در قرن اول میلادی، رومی ها شیشه را به پنجره ها متصل کردند. این شیشه ها به دلیل اینکه در تولیدشان، از تکنیک دمیدن و چرخاندن استفاده می شد، نامنظم و غیر شفاف بودند. یکی از قدیمی ترین نمونه های شناخته شده پنجره های رنگی، چند قطعه شیشه رنگی است که از قرن هفتم میلادی به جا مانده است.

شیشه رومی که یک گلادیاتور را نشان می دهد. این شیشه دربگرام افغانستان کشف شده است. قدمت آن به سال های ۵۲ تا ۱۲۵ میلادی تخمین زده شده است، هرچند که در مواضع علمی در قدمت آن تردید دارند.

قدیمی ترین پنجره اروپایی کامل که در حال حاضر موجود است، پنج پنجره نسبتا پیچیده در کلیسای آگسبورگ (Augsburg Cathedral) است که البته در حال حاضر این پنج پنجره در جایگاه اصلی خود نیستند و به موزه منتقل شده اند. جای این پنجره ها را با آثار کپی پر کرده اند.

استین گلاس با سبک رومانسک که در قرن ۱۱ میلادی ساخته شده است. کلیسای آگسبورگ. بایرن (آلمان) . این شیشه پرتره های موز، دنیل و دیگر شخصیت های کتاب مقدس را نشان می دهد.

برخی بر این باورند که پنجره های شیشه ای عربی در نیمه دوم قرن سیزدهم ظاهر شدند. لوئیس اف دی عنوای می کند که شیشه های بیزانس، مغولی یا عربی در قرن دهم میلادی به وجود آمده اند. قطعات شیشه ای در سنگ مرمر قرار گرفته اند و یا به صورت پیش ساخته در گچ نصب شده اند. غلافهای آهن اغلب برای تقویت گچ استفاده شده است. پنجره های عربی با ورود مورس به اسپانیا راهی اروپا شد. توسعه پنجره های شیشه ای عربی آهسته شده بود، چرا که اسلام جز نقوش گیاهی و تزئینات هندسی به هیچ موضوع دیگری روی خوشی نشان نمی دهد.

معماری رومانسک به نسبت از شیشه های رنگی که در آن به کار رفته است، یکنواخت تر است. در معماری رومانسک دیوارها ضخیم هستند و پنجره های کوچک را به صورت گرد در دیوارها تعبیه می کنند.  از آنجا که پنجره ها دهانه های کوچکی داشتند، نور قابل توجهی را عبور نمی دهند. امروزه پنجره های رومانسک به دلیل خوردگی، تیره تر به چشم می آیند. بعضی از چهره ها در شیشه های رنگارنگ رومانسک ایستاده یا نشسته به سمت راست نگاه می کنند.  پنجره های پیشین این سبک ساده تر، ابتدایی و نادر هستند. آنها مقدسات شناخته شده یا داستان های کتاب مقدس را به تصویر می کشند. احترام برای مریم مقدس در این زمان شایع است و او اغلب به عنوان ملکه ترسیم شده است. پنجره ها از تزئینات گیاهی دکوراتیو استفاده می کنند. رنگ های غالب قرمز و آبی هستند. به طور کلی این سبک شیشه ای بیشتر به نقاشی های مینیاتوری شبیه است. چند پنجره از سبک رمانسک باقی مانده است و اغلب به عنوان تصاویر در کتاب ها یافت می شوند. بخش هایی از صحنه صعود از کلیسای لو مان از نمونه های پنجره سبک رومانسک هستند.

کلیسای وارم، آلمان. انواع مختلفی از عناصر معماری رومانسک از قبیل پنجره چرخشی، پنجره رز و پنجره های کوچک دیده می شوند. پنجره استین گلاس “زیبای فراموش نشدنی” رومانسکی. کلیسای پویتیرز. فرانسه

سبک معماری رومانسک از قرن ۶ تا ۱۱ میلادی در اروپا رواج داشت. این سبک با قوس های نیم دایره ای تعریف می شود. اطلاع دقیقی از زمان دقیق پیدایش این سبک در دست نیست. رومانسک در قرن دوازده و با تبدیل قوس های دایره ای آن به قوس های تیزه دار به سبک گوتیک ارتقا پیدا کرد.

کلیسای قرون وسطی مهمترین مدافع هنر بود. آبوت شوگر (Abbot Suger ) فردی است که که نقش به سزایی در پیوند هنر و کلیسا داشته است. شوگر دوست شاه لویی ششم بوده است و این ارتباط نزدیک با پادشاه، قطعا بر امورات هنری وی با کلیسا تاثیرگذار بوده است. بسیاری بر این عقیده اند که شوگر توسط یک فلسفه از جمله عرفان نور هدایت شد و این فلسفه او را مجبور کرد پنجره ها را بزرگتر کند و آنها را با شیشه های رنگی تزئین نماید.
پنجره در طول دوره گوتیک رشد کرد. این رشد و گسترش از چهره های ساده به یک پیکر بندی پیچیده است. این پیکرنگاری با استفاده از نمادگرایی صورت گرفت. این نمادگرایی بر اساس نظریه بنیادینی که می توان آن را تاریخ غیر طبیعی نامید شکل گرفته است. امروزه، دانشمندان این پنجره ها را مطالعه می کنند تا در مورد آنها اطلاعات کسب کنند.  سبک گوتیک نیز در خارج از فرانسه توسعه یافت. شیشه استین گلاس در کلیسای لواسان سوئیس یک تأثیرپذیری قابل توجه از کشور فرانسه را نشان می دهد.

کلیسای جامع چارتز. فرانسه. با سبک گوتیک

شیشه استین گلاس گوتیکی. واقع در پنجره شمالی کلیسای جامع چارتز در فرانسه

در آلمان، سبک رومانسکایی طولانی تر از سایر مناطق بود.  پنجره های قابل توجهی در کلیسای استراسبورگ و صومعه فرانسیسکن کونگینفلدن قرار دارند. سبک گوتیک بین المللی در زمان های بعد به وین و پراگ رسید.

منبع: وب سایت چارسیک www.charsik.com